Celiakia jest chorobą autoimmunologiczną wyzwalaną przez spożywanie glutenu, która dotyczy dorosłych i dzieci. Gluten jest białkiem, które znajduje się w pszenicy, życie, owsie oraz produktach pochodnych.
Kiedy osoba chora na celiakię spożywa produkty zawierające gluten, dochodzi do uszkodzenia kosmków jelitowych w jelicie cienkim oraz ich zaniku, czego skutkiem są zaburzenia wchłaniania składników pokarmowych, co przekłada się na zaburzenie funkcjonowania całego organizmu.
Szacuje się, że w Polsce choroba dotyczy około 1% populacji.
- Przeczytaj o diecie bezglutenowej w cukrzycy
Przyczyny celiakii
Celiakia należy do chorób autoimmunologicznych. Oznacza to, że własne komórki odpornościowe błędnie rozpoznają inne komórki organizmu jako obce i prowadzą do ich zniszczenia. W celiakii pod wpływem glutenu dochodzi do niszczenia komórek jelita przez własne komórki odpornościowe.
Objawy celiakii
Celiakia jest chorobą, która może przebiegać bezobjawowo lub przejawiać się symptomami ze strony przewodu pokarmowego lub innych narządów.
U dorosłych często choroba przebiega nietypowo, z objawami z poza przewodu pokarmowego (opisanymi niżej w tabeli).
O bezobjawowym przebiegu celiakii mówimy wtedy, gdy osoba chora nie ma dolegliwości, a mimo tego dochodzi do niszczenia kosmków jelitowych.
Do najczęstszych objawów ze strony przewodu pokarmowego należą biegunka oraz bóle brzucha. Poza tym mogą występować: wzdęcia, zaparcia, nudności oraz wymioty.
Objawy pozajelitowe mogą dotyczyć nieprawidłowego funkcjonowania niemal każdego z narządów. Najczęściej są one konsekwencją niedoboru składników odżywczych niezbędnych do funkcjonowania organizmu. Przykłady objawów ze strony różnych narządów, które mogą wystąpić w celiakii przedstawiono w poniższej tabeli.
| Układ/ narząd | Objawy, które mogą wystąpić m.in. w celiakii |
| Jama ustna | Nawracające afty, nieprawidłowy rozwój szkliwa zębów |
| Skóra | Zapalenie opryszczkowate skóry |
| Układ krwiotwórczy | Anemia |
| Układ moczowo-płciowy | Opóźnione dojrzewanie u dzieci, niepłodność u dorosłych |
| Układ nerwowy | Depresja, migrena, padaczka |
| Układ mięśniowy | Osłabienie mięśni |
| Układ kostno-stawowy | Osteoporoza, bóle stawów |
Czynniki ryzyka zachorowania na celiakię
Podwyższone ryzyko zachorowania na celiakię dotyczy:
- Krewnych I stopnia osób chorych na celiakię – jest to najsilniejszy czynnik ryzyka. Jeśli Twoi rodzice, rodzeństwo lub dzieci chorują na celiakię masz 5-10% ryzyko zachorowania.
- Chorych na cukrzycę typu 1
- Chorych na autoimmunologiczne choroby wątroby (np. autoimmunologiczne zapalenie wątroby)
- Chorych na autoimmunologiczne choroby tarczycy (np. chorobę Hashimoto);
- Osób z niektórymi zespołami genetycznymi ( Zespołem Downa, Zespołem Williamsa, Zespołem Turnera, Zespołem Klinefeltera);
- Osób z nefropatią IgA (choroba nerek) oraz niedoborem IgA (choroba należąca do zaburzeń odporności, w której stwierdza się zbyt małą ilość przeciwciał IgA w organizmie).
W tych grupach osób, niezależnie od występowania objawów, zaleca się przeprowadzenie testów w kierunku celiakii.
Cukrzyca a celiakia
Celiakia jest jedną z najczęstszych chorób autoimmunologicznych, które współistnieją z cukrzycą typu 1 – częstość jej występowania w tej grupie oceniana jest w różnych badaniach na 3-16 % (średnio 8%). U cukrzyków w połowie przypadków choroba ma przebieg bezobjawowy, stąd zaleca się, by każda osoba u której zdiagnozowano cukrzycę typu 1 była jednocześnie badana pod kątem współwystępowania celiakii.
Wśród przyczyn częstego współwystępowania obu chorób wymienia się :
- Czynniki genetyczne. Zidentyfikowano kilka genów, które predysponują zarówno do rozwoju cukrzycy typu 1 jak i celiakii .
- Znaczenie diety. Część badań wskazuje na możliwą rolę spożywania glutenu na rozwój obu chorób. Potwierdzeniem tej hipotezy może być fakt, że u osób z celiakią stosujących dietę bezglutenową rzadko rozwija się cukrzyca typu 1.
- Infekcje wirusowe. W celiakii w związku z uszkodzeniem jelita zwiększa się przenikanie wirusów do krwioobiegu, w tym wirusa Coxackie B, który może być jedną z przyczyn cukrzycy typu 1.
Nie jest do końca wyjaśnione, który z czynników odgrywa najważniejszą rolę we współwystępowaniu obu chorób.
Diagnoza celiakii
Lekarz rozpoznaje chorobę na podstawie wywiadu, badania lekarskiego oraz badań pomocniczych, do których zalicza się:
- Badania serologiczne – polegają na badaniu obecności we krwi przeciwciał, które biorą udział w rozwoju choroby
- Endoskopię przewodu pokarmowego z biopsją – badanie polega na oglądaniu wnętrza przewodu pokarmowego od przełyku, poprzez żołądek aż do dwunastnicy za pomocą małej kamery. Podczas badania małymi szczypcami pobierany jest wycinek z części jelita cienkiego. Wycinek jest następnie oglądany pod mikroskopem, co umożliwia stwierdzenie zaniku prawidłowych kosmków jelitowych (wypustek, które umożliwiają wchłanianie pokarmu w jelicie) w przebiegu celiakii.
Leczenie celiakii
Jedynym znanym sposobem leczenia choroby jest stosowanie diety bezglutenowej przez całe życie. Na chwilę obecną, nie istnieją leki lub zabiegi pozwalające na całkowite wyleczenie choroby.
Korzyści ze stosowania diety obejmują:
- Ustąpienie objawów chorobowych;
- Regenerację jelita;
- Zmniejszenie ryzyka odległych powikłań celiakii (w tym ryzyka rozwoju nowotworów).
Produkty bezglutenowe oznaczone są symbolem przekreślonego kłosa.
Przykłady produktów dozwolonych i przeciwwskazanych w celiakii przedstawiono w tabeli.
| Dozwolone | Przeciwwskazane | |
| Produkty zbożowe, kasze | kukurydza, ryż, ziemniaki, soja, proso, gryka, tapioka, amarantus, maniok, sago, sorgo, kasza jaglana, kasza gryczana | pszenica (także orkisz), jęczmień, żyto i zwykły owies* i wszystkie produkty z ich dodatkiem kasza manna, kasza jęczmienna, kuskus,musli, pierogi, pyzy, naleśniki, każde pieczywo (nieoznaczone jako bezglutenowe) |
| Owoce i warzywa | wszystkie owoce i warzywa (świeże i przetworzone np. gotowane, mrożone) | warzywa panierowane |
| Produkty pochodzenia zwierzęcego | mięso, ryby, jaja | mięso i ryby panierowane (również wędliny, produkty konserwowe, pulpety, hamburgery mogą zawierać gluten) |
| Nabiał | mleko świeże, mleko w proszku, maślanka, kefir, biały ser, żółty ser | jogurty owocowe, z ziarnami lub smakowe, napoje czekoladowe, serki topione i pleśniowe – mogą zawierać gluten |
| Słodycze, desery | cukier, dżem, miód kisiel na bazie mąki ziemniaczanej, landrynki, ciasta i ciasteczka bezglutenowe, niektóre czekolady (np. Goplana mleczna) | gumy do żucia, batony, chipsy, czekolady i czekoladki – mogą zawierać gluten |
| Napoje | woda mineralna, herbata, kawa, soki owocowe, czyste alkohole | kawa zbożowa, piwo, napoje alkoholowe smakowe |
owies*- czysty owies nie zawiera glutenu jednak wówczas ma specjalny certyfikat. W Polsce większość produktów z owsa zawiera domieszkę innych zbóż, a więc i glutenu.
Celiakia – typowe objawy choroby
Chociaż celiakia jest chorobą trudną do wykrycia i zazwyczaj choruje na nią jedynie 1% społeczności – warto zwracać uwagę na jej najbardziej typowe objawy. Celiakia znacznie rzadziej występuje u dorosłych, większość z nich nie jest nawet świadomych jej obecności. Możemy podzielić ją na trzy typy: jawną, ubogoobjawową oraz utajoną, z czego ta ostatnia jest najtrudniejsza do wykrycia.
Celiakia jeszcze do niedawna uważana była za jedną z alergii pokarmowych, niestety taki sposób myślenia nie jest korzystny dla osoby, która na nią choruje – wymagana jest rygorystyczna dieta, dzięki której można uchronić się przed powikłaniami z nią związanymi. Najbardziej typowym objawem choroby są bóle oraz wzdęcia brzucha, jest to spowodowane uszkodzeniem kosmków jelitowych przez szkodliwe (wyłącznie dla osoby chorej) działanie glutenu.
Do objawów może należeć również: podwyższony cholesterol, nagły spadek masy ciała, ciągłe zmęczenie oraz uporczywe bóle głowy. Jak widać Celiakia i jej objawy nie są oczywiste, przez co często mogą zostać zlekceważone przez osobę chorą. Właśnie dlatego tak wiele osób nie ma pojęcia, że na nią cierpi, szukając rozwiązania swoich problemów w zupełnie innych rejonach zdrowia.
Celiakia u dzieci – jakie są jej objawy?
Celiakia u dzieci zazwyczaj ukazuje swoje objawy poprzez problemy z przewodem pokarmowym, chociaż jak wiadomo, choroba potrafi przebiegać bezobjawowo. Zazwyczaj pojawia się nagle, dla dzieci chorujących na celiakię charakterystyczne są częste biegunki, bóle brzucha i spowolnione tempo wzrostu – dziecko nie jest w stanie prawidłowo się rozwijać. Chociaż celiakia zazwyczaj rozpoznawana jest w bardzo młodym wieku często, zostaje uznana za przejściową, co prowadzi do późniejszych zaniedbań i poważnych powikłań.
W razie zauważenia jakichkolwiek objawów celiakii u dziecka należy bezzwłocznie udać się do lekarza rodzinnego na odpowiednie badania – najlepiej wykryć ją jak najwcześniej, dzięki temu szanse na poprawienie zdrowia dziecka się zwiększają. Należy pamiętać, że celiakia jest chorobą nieuleczalną.
Celiakia a ciąża – jak to wygląda? Niestety potrafi być bardzo niebezpieczna, ma wpływ nie tylko na komfort życia i płodność kobiety, ale również na przebieg ciąży oraz rozwój płodu. Kobietę chorującą na celiakie należy odpowiednio przygotować do ciąży oraz porodu, musi przestrzegać odpowiedniej diety i maksymalnie dbać o stan swojego zdrowia. Nieleczona może prowadzić między innymi do wad wrodzonych dziecka.
Celiakia i jej przyczyny
Celiakia ma proste przyczyny: jest uwarunkowana genetycznie, niestety mimo to ciągle nie wiadomo dlaczego nie występuję u większości osób. Niektórzy wiążą ją z innymi chorobami, na przykład z cukrzycą, inni twierdzą, że może pojawić się w wyniku stresu. Bez względu na to, czym jest spowodowana, nieleczona może prowadzić do tragicznych skutków.
Dlatego osoba chora powinna szczególnie skupić się na swoim zdrowiu, celiakia ma kilka podstawowych zasad, jeśli chodzi o leczenie. Przede wszystkim: dieta, to podstawa podstaw, bez której nie ma szans na dobre, zdrowe życie. Ograniczenie glutenu jest w sumie jedynym sposobem na zapobieganie chorobie, ważna jest również odpowiednia suplementacja witamin.
A co z alkoholem? Jak wygląda sprawa: celiakia a alkohol? Oczywiste jest to, że należy unikać wszelkich produktów zawierających gluten, w tym większości rodzajów alkoholu. Na przykład piwo – produkowane jest ze zboża, co zupełnie wyklucza je z listy zdatnych do spożycia produktów dla osoby chorej na celiakie. Nie oznacza to, że chory musi całkowicie zrezygnować z trunków, bezpiecznym rozwiązaniem są wina, cydr, oraz inne napoje alkoholowe tworzone na bazie owoców. Przy wyborze spożywanego alkoholu należy uważnie zapoznać się z jego składem, niektóre barwniki i aromaty mogą zawierać w sobie nawet śladowe ilości glutenu – w takim przypadku należy zrezygnować z napoju.
Celiakia a cukrzyca
Celiakia, a cukrzyca bardzo często są ze sobą połączone. Dlatego osoba, która cierpi na jedną z tych chorób, powinna zbadać się w kierunku drugiej dla własnego bezpieczeństwa oraz zdrowia. Z badań szwedzkich naukowców wynika, że około 6% osób chorujących na cukrzycę typu I cierpi również na celiakię. W obu przypadkach wymagane jest stałe trzymanie się ścisłej diety, ponieważ nawet najmniejsze ilości glutenu mogą mieć poważny wpływ na stan zdrowia pacjenta.
Regularne badania są niezbędne do utrzymania zdrowia, chociaż życie na diecie bezglutenowej może wydawać się ciężkie – jest warte wszystkim poświęconym mu trudów. Po jakimś czasie człowiek przyzwyczaja się do nowego stylu życia i jest w stanie go nawet polubić. Kuchnia bezglutenowa potrafi być równie ciekawa, co tradycyjna. Wystarczy poznać jedynie parę przepisów, by móc cieszyć się bezpiecznym chlebem czy ciastem. W internecie można znaleźć wiele przepisów dotyczących bezglutenowej diety, dzięki którym można znacznie podnieść komfort swojego życia.
