Jeśli chorujemy na cukrzycę znacznie wzrasta u nas ryzyko rozwinięcia udaru mózgu oraz rozwoju związanych z udarem powikłań. Szacuje się, że około 20% zgonów u diabetyków jest wynikiem chorób naczyń mózgowych, w tym głównie udaru mózgu. Dbając o odpowiednio wyrównanie naszej cukrzycy jesteśmy w stanie zmniejszyć to ryzyko.
- Przeczytaj o cukrzycy i chorobach układu krwionośnego
Jak dochodzi do udaru mózgu?
Zgodnie z definicją WHO udarem mózgu nazywamy nagłe wystąpienie zaburzeń czynności mózgu, trwające dłużej niż 24 godziny, spowodowane wyłącznie przyczynami naczyniowymi, związanymi z mózgowym przepływem krwi.
Ze względu na sposób powstania wyróżniamy:
- udar niedokrwienny (spowodowany zamknięciem światła tętnicy doprowadzającej krew do mózgu) – najczęściej spotykany u diabetyków
- udar krwotoczny (polegający na nagłym wypływie krwi poza przerwane naczynie krwionośne, pomiędzy tkanki i komórki tworzące mózgowie), czyli wylew krwi do mózgu
W przypadku zamknięcia naczynia doprowadzającego tlen oraz związki odżywcze dochodzi do martwicy komórek mózgowia. Nieodwracalne zmiany w komórkach mózgowia zachodzą już po 5-10 minutach niewystarczającego przepływu krwi w tętnicach zaopatrujących te komórki.
Udar mózgu i cukrzyca
Jeśli chorujemy na cukrzycę ryzyko wystąpienia w naszym przypadku udaru mózgu jest dwu- do sześciokrotnie wyższe w porównaniu z populacją ogólną (tzn. z osobami niechorującymi na cukrzycę).
Zwiększona zachorowalność na udar mózgu u diabetyków w porównaniu z osobami niechorującymi na cukrzycę jest szczególnie widoczna u młodych kobiet chorujących na cukrzycę, palących tytoń i zażywających doustne środki antykoncepcyjne.
Dodatkowo diabetycy w przypadku wystąpienia u nich udaru mózgu mają wyższe ryzyko zgonu w porównaniu z osobami niechorującymi na cukrzycę. Przytoczone informacje dotyczą nas niezależnie od typu cukrzycy na jaki chorujemy.
Cukrzyca wiąże się również ze zwiększonym ryzykiem powikłań krwotocznych na skutek stosowanego typowo w udarze niedokrwiennym leczenia.
Czynniki ryzyka
Udar mózgu i cukrzyca (zwłaszcza cukrzyca typu II) często współistnieją ze sobą, ze względu na wiele wspólnych czynników ryzyka. Do najważniejszych należą:
- Zaburzenia gospodarki tłuszczowej (głównie podwyższony poziom tzw. złego cholesterolu LDL we krwi)
- Nadużywanie alkoholu
- Palenie tytoniu
- Mała aktywność fizyczna
- Insulinooporność
- Niewyrównana cukrzyca
Dodatkowymi czynnikami ryzyka wystąpienia udaru mózgu są często współistniejące z cukrzycą nadciśnienie tętnicze oraz migotanie przedsionków.
Przyczyny
Bezpośrednią przyczyną powstania udaru mózgu jest zablokowanie dopływu krwi do komórek nerwowych mózgu, co skutkuje ich martwicą.
W przypadku udaru niedokrwiennego stanowiącego około 80% ogółu udarów mózgu, przepływ krwi zostaje zablokowany na skutek gwałtownych zmian w obrębie blaszek miażdżycowych obecnych w tętnicach. Inna przyczyną jest zator pochodzący z serca. Zator jest najczęściej związany z współwystępowaniem migotania przedsionków.
Najczęstszą przyczyną wystąpienia udaru krwotocznego (około 75% przypadków) jest źle kontrolowane nadciśnienie tętnicze.
Objawy
Objawy udaru mózgu mogą być bardzo zróżnicowane. Ich rodzaj zależy głównie od tego, które komórki mózgowia i w jakiej lokalizacji zostały uszkodzone na skutek niedokrwienia. Niektóre spośród stwierdzanych objawów występują częściej w przypadku rozwinięcia udaru u diabetyka, aniżeli u osoby z prawidłowymi wartościami glikemii.
Do objawów typowych dla diabetyków należą głównie:
- Połowicze zaburzenia czucia (głównie pod postacią drętwienia)
- Zaburzenia widzenia (w tym niedowidzenie połowicze)
- Zaburzenia rozumienia mowy
- Zaburzenia mowy
- Nagłe połowicze osłabienie kończyn (niedowład połowiczy)
Do pozostałych objawów należą:
- Zaburzenia świadomości
- Napady padaczkowe
- Zaburzenia ruchomości gałek ocznych, z wytrzeszczem, obrzękiem powiek
- Bóle głowy
Leczenie
Udar mózgu jest chorobą zagrażającą życiu. Wraz z upływem czasu zmniejsza się ilość komórek nerwowych możliwych do uratowania, dlatego w przypadku podejrzenia udaru mózgu niezwykle istotny jest szybki transport chorego do szpitala; o ile to możliwe do oddziału specjalizującego się w leczeniu udaru mózgu.
Podstawowym sposobem leczenia udaru niedokrwiennego mózgu jest tzw. leczenie trombolityczne tj. mające na celu przywrócenie przepływu krwi w zamkniętym lub znacznie zwężonym naczyniu krwionośnym. Optymalnie leki z tej grupy powinny być podane do 4,5 godziny od momentu wystąpienia udaru mózgu. Wówczas mamy największe szanse na odzyskanie pełnej sprawności po udarze.
Innymi lekami stosowanymi w udarze niedokrwiennym mózgu są kwas acetylosalicylowy (Aspiryna) oraz heparyna. Nie należy podawać Aspiryny przed przyjazdem pogotowia. Może ona być podana dopiero w momencie wykluczenia krwawienia do ośrodkowego układu nerwowego (najczęściej za pomocą tomografii komputerowej).
Jednym z elementów terapii udaru mózgu u diabetyka jest zadbanie o odpowiedni poziom glikemii. Dla mózgu szkodliwy jest zarówno zbyt niski (hipoglikemia) jak i zbyt wysoki (hiperglikemia) poziom glukozy w surowicy.
W przypadku wystąpienia udaru mózgu lekiem z wyboru (niezależnie od uprzednio przyjmowanych leków doustnych) jest insulina. O włączeniu insuliny decyduje lekarz w przypadku glikemii przekraczającej 180 mg/dl (10,0 mmol/l).
Równocześnie należy wówczas ograniczyć podaż węglowodanów w diecie. Przy stwierdzeniu hipoglikemii podstawowe znaczenie ma podanie 10% lub 20% roztworu glukozy drogą dożylną.
Równie istotne jest zadbanie o odpowiednie wyrównanie ciśnienia tętniczego. Należy jednak mieć na uwadze iż ciśnienia nie należy obniżać gwałtowanie, a leki obniżające ciśnienie włączane są przy wyższych aniżeli tradycyjnie wartościach ciśnienia tętniczego. Zapobiega to zmniejszeniu przepływu krwi przez mózg i poszerzeniu niedokrwionego obszaru.
Zapobieganie
Zapobieganie udarowi mózgu dzielimy na profilaktykę pierwotną (zapobieganie pierwszemu udarowi) oraz profilaktykę wtórną (zapobieganie ponownym udarom).
Istotnym elementem profilaktyki udaru mózgu jest zwalczanie czynników ryzyka jego wystąpienia. Postępowanie to będzie miało na celu:
- odpowiednie wyrównanie cukrzycy
- wyrównanie nadciśnienia tętniczego
- leczenie nieprawidłowych wartości lipidów (zwłaszcza cholesterolu) we krwi, przede wszystkim za pomocą statyn (przykładowe preparaty: Atoris, Roswera, Tulip).
W przypadku występowania migotania przedsionków należy stosować leki przeciwzakrzepowe (np. Acenocumarol, Warfin), zmniejszające ryzyko powstawania zatorów.
Równie istotna co farmakoterapia jest zmiana stylu życia polegająca przede wszystkim za zaprzestaniu palenia tytoniu oraz wdrożeniu regularnej aktywności fizycznej.
Powikłania
Udar mózgu może pozostawić po sobie niewielkie, ledwie zauważalne pozostałości, ale może również wiązać się z licznymi powikłaniami. Do tych najczęściej występujących należą:
- Napady padaczkowe
- zakażenia szpitalne (głównie układu moczowego i oddechowego, związane z długotrwałą hospitalizacją). Nie zaleca się jednakże rutynowego stosowania antybiotyków
- Nietrzymanie moczu i stolca
- Niedożywienie i odleżyny
- Depresja
- Zakrzepica żylna i zatorowość płucna.
Ryzyko ponownego udaru wynosi około 10% w ciągu roku w przypadku udaru niedokrwiennego oraz do 7% w ciągu roku dla udaru krwotocznego. Ponowny udar jest najczęściej spowodowany tą samą przyczyną co poprzedni.
Autor: lek. Grzegorz Sławiński