Efekt brzasku jest to określenie opisujące występowanie wysokich wartości glikemii we wczesnych godzinach porannych, u osób chorujących na cukrzycę. Efekt brzasku jest spowodowany hormonami wydzielanymi przez nasz organizm, ale istnieją sposoby aby go zminimalizować.
Co to jest efekt brzasku?
Czy zdarza Ci się rano, po przebudzeniu, mieć wysoki poziom cukru we krwi? Nawet jeśli przyjąłeś odpowiednią dawkę leków przeciwcukrzycowych lub insuliny, a poprzedniego wieczoru wcale nie spożyłeś wysokowęglowodanowego posiłku?
Być może dotyczy Cię tzw. efekt brzasku, zwany też zjawiskiem brzasku lub hiperglikemią o świcie.
Przyczyną jego wystąpienia jest fizjologiczny wyrzut hormonów, takich jak, adrenalina, glukagon, hormon wzrostu oraz kortyzol.
Szczyt wydzielania tych hormonów występuje właśnie podczas snu, między godziną trzecią a ósmą rano. Mają one na celu obudzenie nas i przygotowanie do aktywnego dnia. Bez tych hormonów byłoby nam trudno wstać z łóżka.
Aby pomóc nam wstać i dać nam energie do działania, powodują one wzrost produkcji glukozy, przy jednoczesnym wzroście insulinooporności. Skutkiem ich działania są wysokie wskazania glukometru bezpośrednio po obudzeniu.
Kogo dotyczy efekt brzasku?
Zjawisko brzasku występuje głównie u dzieci, w okresie pokwitania. Jest to spowodowane największym wydzielaniem hormonu wzrostu w tym okresie.
Jednak ze względu na to, że wymienione hormony wydzielane są przez całe życie, efekt brzasku występuje we wszystkich grupach wiekowych. Szacuje się, że dotyczy on od 25% do 50% osób z cukrzycą typu pierwszego oraz od 3% do 50 % osób z cukrzycą typu drugiego.
Oczywiście zarówno hormon wzrostu jak i adrenalina, glukagon, czy kortyzol wydzielane są także u osób niechorujących na cukrzycę. Jednak u tych osób, sprawny mechanizm wydzielania insuliny, zapobiega wystąpieniu hiperglikemii.
Jak unikać efektu brzasku?
Każdy organizm jest inny, to, co pomoże Tobie, może okazać się nieskuteczne dla kogoś innego. Niestety nie istnieje jeden, sprawdzony sposób, aby wyeliminować zjawisko brzasku.
Sprawdź poziom cukru w nocy
Przede wszystkim musisz dowiedzieć się, czy za poranną hiperglikemię, faktycznie odpowiada zjawisko brzasku. Aby się o tym przekonać musisz wykonać pewien test. Niestety będzie się to wiązało z dość nieprzyjemnym obowiązkiem budzenia się w środku nocy.
Zjedz lekką kolację, z niewielką zawartością białka i węglowodanów. Następnie przez kilka nocy z rzędu, między drugą i trzecią rano, oznacz poziom cukru. Jeśli jest niski, raczej może wskazywać na efekt Somogyi. Jeżeli jednak poziom glikemii o tej porze jest prawidłowy, bądź wysoki, prawdopodobnie masz do czynienia z efektem brzasku.
Porozmawiaj ze swoim lekarzem, jakie zmiany w leczeniu może Ci zaproponować, aby ograniczyć efekt brzasku. Być może konieczna okaże się modyfikacja rodzaju i dawek leków lub insuliny, bądź zmiana pory ich przyjmowania (np. przesunięcie ostatniej dawki na nieco późniejsza godzinę).
Pompa
Dobre wyniki daje leczenie za pomocą osobistej pompy insulinowej. Pompy można ustawić tak, aby podawały dodatkową porcję insuliny bazowej, wtedy, gdy stężenie hormonów jest najwyższe, a Ty w tym czasie mógłbyś spokojnie spać.
Insuliny bezszczytowe
Jeśli stosujesz peny, może warto rozważyć przejście na pompy. Jeśli jest to niemożliwe, lekarz może zaproponować Ci na noc insuliny wydłużonym czasie działania, tak, aby jego szczyt pokrywał się ze szczytem działania hormonów lub też długodziałające analogi bezszczytowe (Lantus, Levemir)
Spacer, mniej węglowodanów i śniadanie
- Unikaj węglowodanowych posiłków przed snem. Posiłek warzywno- tłuszczowy – na przykład zapiekanka warzywna, posypana serem zółtym lub mozzarellą i skropiona oliwą z oliwek, bez mięsa i bez ziemniaków, może okazać się lepsza od kanapek czy innych potraw zawierających węglowodany i białko.
- Wieczorny spacer lub ćwiczenia mogą również wpłynąć na poprawę porannych wartości glikemii. Dzieje się tak, ponieważ wysiłek fizyczny zwiększa wrażliwość na insulinę i przyspiesza spalanie glukozy. A przy okazji, taki nawyk, może pomóc Ci pozbyć się kłopotów ze snem oraz wpłynąć na poprawę nastroju.
- A rano, nawet, jeśli masz wysoki cukier, pamiętaj o zjedzeniu śniadania. Brak posiłku również będzie wpływał na wydzielanie hormonów, które podnoszą poziom cukru. Jednak skomponuj śniadanie tak, aby nie zawierało zbyt wielu węglowodanów, na przykład jogurt grecki i orzechy. To pozwoli skrócić czas hiperglikemii po posiłku.
Efekt brzasku a kontrola cukrzycy
Nieleczony efekt brzasku, wpływa niekorzystnie na wyrównanie cukrzycy. Hiperglikemia, trwająca kilka godzin dziennie każdego poranka, spowoduje znaczący wzrost poziomu hemoglobiny glikowanej HbA1c.
A im wyższy odsetek HbA1c, tym szybciej rozwijają się powikłania cukrzycy, których chcielibyśmy uniknąć.
Badania wskazują także na to, że osoby z wyższym poziomem HbA1c mają tendencję do silniejszego efektu brzasku, co z kolei jeszcze bardziej podwyższa wartość hemoglobiny glikowanej.
Udowodniono także, że zjawisko brzasku zwiększa wartość HbA1c średnio o 0.4% u osób chorych na cukrzycę typu 2¹. Choć brak dokładnych badań jak hipoglikemia reaktywna wpływa na HbA1c diabetyków typu 1, to zapewne ten wpływ jest jeszcze większy.
Jeśli budzę się z wysokim cukrem czy to oznacza to efekt brzasku?
Nie zawsze poranna hiperglikemia jest spowodowana efektem brzasku. Być może wystąpiła u Ciebie inna przyczyna wzrostu poziomu cukru. Inne możliwe powody takiego stanu, to między innymi:
- Złożony posiłek przed snem – węglowodanowo- tłuszczowo-białkowy, po takim posiłku hiperglikemia może utrzymywać się do ośmiu godzin
- Źle dobrane dawkowanie oraz rodzaj leczenia przeciwcukrzycowego, zbyt słaba dawka insuliny bazowej
- Efekt Somogyi – czyli hiperglikemia „z odbicia”, zdarza się ,jeśli w nocy stężenie insuliny jest zbyt wysokie, lub gdy ominie się ostatni posiłek przed snem. Wówczas, kiedy śpisz, poziom cukru obniża się, a Twój organizm, aby się przed tym bronić, odpowiada uwolnieniem hormonów mających przeciwstawić się temu spadkowi. W rezultacie rano we krwi stężenie cukru jest zbyt wysokie
Zanim więc podejmiesz konkretne próby leczenia porannej hiperglikemii, ustal co jest jej powodem. Niestety, najlepszą metodą jest pobudka w środku nocy i badanie poziomu glukozy glukometrem, i to i kilka dni z rzędu.
Lek. Urszula Lachowska
¹Źródło: Diabetes Care