Otyłość brzuszna

Insulinooporność – przyczyny, objawy, leczenie, dieta

Otyłość brzuszna
Otyłość brzuszna prowadzi to otłuszczenia narządów wewnętrznych co z kolei przyczynia się do rozwoju insulinooporności

 

Insulinooporność (w skrócie: IR, od angielskiego insulin resistance) to zjawisko które oznacza, że organizm nie potrafi właściwie wykorzystać insuliny – hormonu polipeptydowego wytwarzanego przez trzustkę, który odpowiada za obniżenie poziomu cukru we krwi.
Stan ten leży u podstaw wielu chorób, takich jak stan przedcukrzycowy, cukrzyca typu 2, a także cukrzyca ciążowa.

IR często przebiega bezobjawowo, ale zawsze ma negatywny skutek na nasz organizm. Nieleczony, stan pogarsza się wraz z upływem czasu, co prowadzi do problemów z metabolizmem, przyczynia się do rozwoju chorób serca, podnosi poziom cukru we krwi. Jednak można temu przeciwdziałać.

Aktywność fizyczna jak również właściwa dieta to skuteczne narzędzia przeciwdziałania oraz leczenia niewrażliwości tkanek na ten hormon. Jeśli cierpisz na IR, nie oznacza to że na pewno zachorujesz na cukrzyce typu 2, ale cukrzyca typu 2 oznacza, że komórki Twojego ciała już zdążyły stać się oporne na działanie hormonu obniżającego poziom cukru we krwi.

Czym jest IR?

Jest to stan, w którym komórki naszego organizmu tracą wrażliwość na hormon, którego zadaniem jest obniżać poziom cukru we krwi.

Hormon ten to swojego rodzaju ‘klucz’ który otwiera drzwi do wnętrza komórek, umożliwiając glukozie wniknięcie do ich środka. W ten sposób pełni ona ważna rolę w metabolizmie węglowodanów i utrzymuje poziom glukozy we krwi na właściwym poziomie.

Aby zapobiec zwiększaniu się poziomu cukru we krwi, trzustka zwiększa więc produkcję hormonu odpowiedzialnego za obniżenie stężenia glukozy, dzięki czemu przez pewien czas jej poziom jest utrzymany w normie.

Dokładne przyczyny tego procesu nie są w całości poznane, ale wyróżniono kilka czynników, które sprzyjają jego powstawaniu.

IR dotyczy zarówno insuliny produkowanej przez trzustkę jak i tej podawanej za pomocą zastrzyków.

Jaki wpływ na organizm ma insulinooporność?

Stan ten ma wieloraki, negatywny wpływ na organizm. Jest to swego rodzaju równia pochyła, którą niełatwo zatrzymać, jeśli już jej proces się rozpoczął.

Nieleczona oporność na ten hormon prowadzi do:

  • Podwyższonego poziomu cukru we krwi (hiperglikemii) i cukrzycy typu 2
  • Nadmiernego wydzielania glukozy z wątroby, co również prowadzi do hiperglikemii i cukrzycy typu 2
  • Nadmiernego wydzielania lipoprotein, co prowadzi do miażdżycy i chorób serca
  • Oporność komórek tłuszczowych wobec tego hormonu zaburza całą gospodarkę hormonalną, nie tylko związaną z regulacją glikemii. Komórki tłuszczowe produkują hormony o nazwie adipokiny, które zwiększają IR oraz sprzyjają dodatkowemu tyciu.

Hiperinsulinemia

Co może dziwić, to to, że IR jest jednocześnie ściśle powiązana z nadmierna produkcją hormonu insuliny. Dzieje się tak, gdyż aby zrekompensować niewrażliwość komórek na ten czynnik i obniżyć poziom cukru, trzustka zwiększa produkcję hormonu.

Zwiększona produkcja insuliny nie jest obojętna dla organizmu. Stan taki nazywamy hiperinsulinemią, czyli za wysokim stężeniem tego hormonu we krwi i związanymi z tym konsekwencjami.

Nadmiar hormonu i niewrażliwość komórek ciała wobec jego obecności przyczynia się do okładania tłuszczu w komórkach tłuszczowych i wątrobie, powoduje zwiększenie ciśnienia krwi oraz wiele innych powikłań.

Powikłania i choroby towarzyszące

W rezultacie IR w organizmie może rozwinąć się wiele innych poważnych schorzeń:

  • Zespół metaboliczny – do którego zalicza się otyłość, nadciśnienie, problemy z gospodarką węglowodanową, miażdżycę
  • Rozwój stanu przedcukrzycowego oraz cukrzycy typu 2
  • Choroby serca i układu krwionośnego
  • Zespół policystycznych jajników (zespół wielotorbielowatych jajników), który może prowadzić do bezpłodności.

Kiedy już wykształci się w organizmie cukrzyca typu 2, grozi nam wiele innych, powikłań, włącznie z utratą wzroku, a nawet amputacjami.

Przyczyny i czynniki ryzyka

Dokładne mechanizmy procesu powstawania oporności na hormon wytwarzany przez trzustkę nie są całkowicie poznane, ale wyróżniono kilka czynników, które sprzyjają powstawaniu tego zjawiska. Główną przyczyną na poziomie tkanek jest stan zapalny organizmu, spowodowany nadmiarem tkanki tłuszczowej.

Badania wykazują, że IR rozwija się wtedy, gdy nadmiar tłuszczu gromadzi się wokół narządów wewnętrznych, takich jak wątroba i trzustka. Dzieje się tak u osób otyłych, ale osoby o normalnej wadze również mogą gromadzić tłuszcz wokół organów wewnętrznych.

Takie osoby mogą wyglądać na szczupłe, ale brakuje im masy mięśniowej, ponadto tłuszcz zgromadził się u nich wokół organów zewnętrznych, więc na pierwszy rzut oka go nie widać.

Przyczyny gromadzenia się tłuszczu wokół organów wewnętrznych

Dieta bogata w kalorie, zwłaszcza w kalorie pochodzące z takich źródeł jak:

  • Cukier i węglowodany takie jak biały chleb, makarony, oczyszczany ryż, ciasta
  • Żywność pochodząca z półproduktów, wysoko przetworzona, bogata w tłuszcze trans (tłuszcze pochodzenia roślinnego o zmienionej strukturze)

Inne czynniki sprzyjające to:

  • Geny
  • Brak aktywności fizycznej
  • Stres
  • Brak snu, sen przerywany, nieregularny
  • Praca w systemie zmianowym
  • Leki, takie jak sterydy zażywane przez dłuższy czas

Objawy

Stan nieprawidłowej odpowiedzi komórek organizmu na krążący we krwi hormon może przebiegać bezobjawowo, lub też łatwo jej objawy pominąć lub zrzucić na karb innych czynników. Objawy jakie mogą się pojawić, bardzo przypominają objawy cukrzycy typu 2 i są to:

  • Zmęczenie i senność, zwłaszcza po posiłkach
  • Ciągła ochota na coś słodkiego, lub na przekąski
  • Trudność w koncentracji, ‘ciężka głowa’
  • Wysokie ciśnienie tętnicze i wysoki poziom trójglicerydów
  • Tycie, zwłaszcza brzuszne (typu jabłko), trudności w schudnięciu
  • Trudności w zaśnięciu, niespokojny przerywany sen, który nie daje odpoczynku
  • W późniejszej fazie podwyższony poziom cukru we krwi

Dowiedz się więcej o objawach cukrzycy typu 2

Diagnoza insulinooporności

Obecnie nie istnieją badania ambulatoryjne, które rutynowo diagnozowałby IR. Aby stwierdzić ryzyko występowania nieprawidłowej odpowiedzi komórek na hormon, można wykonać inne badania, które pośrednio mogą wskazywać, że w organizmie dzieje się coś niedobrego. Są to badania na profil lipidowy lub badanie na Hs-CRP czyli wysoko czułe białko C-reaktywne, które wykazuje że w organizmie istnieje stan zapalny.

Badania laboratoryjne, które lekarz może zlecić aby stwierdzić IR w późniejszym stadium, to badanie poziomu glukozy na czczo oraz badanie tolerancji glukozy OGTT (krzywa cukrowa).

Te badania stwierdzają oporność na hormon na podstawie występowania hiperglikemii. W tym stadium trzustka przestaje już nadążać z produkcją zwiększonej ilości polipeptydu obniżającego poziomu cukru we krwi, więc jego poziom jest zbyt wysoki. Diagnozuje się wtedy stan przedcukrzycowy lub cukrzycę.

Zapobieganie i leczenie

IR można opisać jako zamknięty krąg z którego nie jest łatwo się wydobyć. Komórki tracą wrażliwość na ten hormon, trzustka produkuje go więcej aby obniżyć poziom cukru we krwi, to zaś powoduje hiperinsulinemię, a ta z kolei przyczynia się do tycia. Nadmiar tkanki tłuszczowej z kolei zwiększa IR, trzustka zwiększa ilość produkowanego hormonu i błędne koło zatacza coraz większe kręgi.

Aby przerwać to błędne koło, trzeba zastosować drastyczne zmiany stylu życia, schudnąć, zwiększyć aktywność fizyczną oraz zmienić dietę.

Sport

Najlepszą metodą leczenia tego stanu jest areobowa aktywność fizyczna. Nie musi to być sport wyczynowy, już 20 minutowy spacer lub marsz poprawiają zdolność organizmu właściwego wykorzystania wyprodukowanego przez trzustkę lub przyjętego zewnętrznie hormonu regulującego poziom cukru. To dlatego po całodziennych zakupach lub zwiedzaniu wakacyjnym wielu diabetyków doświadcza spadków cukru a wręcz hipoglikemii. Aktywność fizyczna może pooprawiać wrażliwość komórek na krążący hormon nawet do 24h po.

Coraz więcej badań dowodzi, że krótki, intensywny trening, tak zwany HIT, przynosi bardzo dobre rezultaty. HIT to krótkie, 2-3 minutowe intensywne sesje ćwiczeń podzielone krótkim odpoczynkiem. Zazwyczaj taki trening trwa 15-20 minut.

Ćwiczenia siłowe nie są zalecane przy insulinooporności, gdyż mogą zwiększać ilość glukozy, wyrzucanej przez organizm do krwiobiegu. Dodatkowo, intensywne ćwiczenia mogą zwiększać ilość kortyzolu, hormonu stresu, a stres jest jednym z czynników ryzyka tego schorzenia.

Jeśli więc masz zaawansowaną IR, zacznij od spacerów, lub rowerka treningowego ustawionego na najniższy poziom trudności. Ważna jest jednak systematyczność.

Dieta a IR

Coraz częściej badania wykazują że diety ubogie w węglowodany, takie jak dieta paleo, dieta niskowęglowodanowa, a zwłaszcza dieta ketogeniczna poprawiają wrażliwość na insulinę.

Przeczytaj więcej:

Nawet jeśli nie chcesz przechodzić na taki rodzaj diety, to wyklucz ze swojej diety cukier, w tym słodziki, białą mąkę i białe makarony, biały oczyszczony ryż. Te produkty są źródłem węglowodanów o wysokim indeksie glikemicznym, których spożycie wiąże się z szybkim wzrostem poziomu cukru we krwi i związanym z tym szybkim wyrzutem insuliny.

W przypadku IR, raz wyprodukowana glukoza na długo pozostaje w obiegu w związku z tym, iż komórki są oporne na jej działanie. Dopóki zaś poziom tego hormonu we krwi jest wysoki, wszystkie przemiany w zachodzące w organizmie nastawione są na magazynowanie tkanki tłuszczowej.

Jeśli nie masz IR, ale masz historię tej przypadłości lub historię cukrzycy typu 2 w rodzinie, utrzymanie zdrowego stylu życia pomoże zapobiec jej rozwojowi.

Przeczytaj jak komponować dietę w cukrzycy i stanie przedcukrzycowym oraz insulinooporności.

Sen i odpoczynek

Brak snu, przerywany sen oraz praca na zmiany to istotne czynniki ryzyka insulinooporności. Osoby pracujące w systemie zmianowym mają tendencję do otyłości oraz częściej chorują na cukrzyce typu 2. Dzieje się tak, gdyż brak snu rozregulowuje gospodarkę hormonalną, w tym hormony regulujące poczucie głodu, oraz sprzyja produkcji hormonu stresu, kortyzolu.

Dlatego też przywrócenie regularnego snu oraz czas na relaks i odpoczynek są ważnymi elementami leczenia IR.

Masaż, medytacja oraz ustalenie stałych pór snu powinny być elementem terapii. Masaż dodatkową korzyść, iż również poprawia wrażliwość na ten hormon, podobnie do sportu.

Cukrzyca typu 1 a insulinooporność

Warto też wspomnieć, że IR może również dotknąć diabetyków typu 1. Taki stan określany jest mianem „podwójnej cukrzycy” (ang. double diabetes).

Diagnoza IR w cukrzycy typu 1

Co więcej, IR u pacjentów z cukrzycą typu 1 bardzo trudno zdiagnozować, ze względu na brak zdolności trzustki do samodzielnej produkcji hormonu. Dość wiarygodnym testem jest klamra hiperinsulemiczno-euglikemiczna. Niestety, test ten jest dość skomplikowany, drogi i czasochłonny, dlatego nie wykorzystuje się go często w diagnostyce IR.

Metoda ta polega na jednorazowym, dożylnym wlewie insuliny (w ilości takiej, by osiągnąć stan hiperinsulinemii) i glukozy (w dawce, która pozwala osiągnąć stabilny i normalny poziom cukru we krwi względem krążącego hormonu). Wrażliwość komórek na insulinę ocenia się na podstawie szybkości wlewu glukozy w ostatnich 30 minutach, po uzyskaniu stabilnej glikemii. Cały test trwa 2 godziny.

Uzyskany wynik odpowiada wychwytowi glukozy przez tkanki i nazywa się go wskaźnikiem dystrybucji glukozy (GDR).

Wynik niższy niż 4mg/kg/min może wskazywać na insulinooporność.

Prostszą metodą jest obserwacja dawki insuliny, którą musimy przyjmować, aby utrzymać względnie stały poziom cukru we krwi. Jeśli jest ona stale zwiększana, być może nasze komórki stopniowo tracą wrażliwość wobec przyjmowanego przez nas hormonu.

Przyczyny insulinooporności w cukrzycy typu 1

Jako główną przyczynę IR u pacjentów z cukrzycą typu 1 wskazuje się m.in. geny odpowiadające za masę komórek wysp beta trzustki, przepływ krwi w mięśniach i działanie przenośników glukozy (GLUT-4).

To właśnie nieprawidłowy mechanizm przenoszenia glukozy do wnętrza komórki (za pośrednictwem GLUT-4) spowodowany defektem genetycznym może być jedną z przyczyn rozwoju IR u pacjentów z cukrzycą typu 1.

Jako inny powód takiego stanu wskazuje się również takie przyczyny jak zjawisko „glukotoksyczności” i „przeinsulinowania”, oba ściśle związane z nieprawidłową kontrolą glikemii u pacjentów zmagających się z cukrzycą.

Również wysoki BMI, stężenie w surowicy trójglicerydów i niższe stężenie frakcji HDL cholesterolu wiąże się ze zwiększonym zapotrzebowaniem komórek pacjentów z cukrzycą typu 1 na insulinę.

Co więcej, okazuje się iż dawka insuliny podawanej podskórnie, która zwykle jest konieczna do osiągnięcia przez pacjentów z cukrzycą typu 1 normalnego poziomu glukozy we krwi, często skutkuje obwodową hiperinsulinemią.

W przeprowadzonym przez naukowców badaniu na szczurach, te leczone bardzo dużymi dawkami hormonu obniżającego poziom cukru we krwi charakteryzowały się zmniejszoną wrażliwością wobec jego działania, czyli cechami IR.

Diagnoza i leczenie IR w cukrzycy typu 1

Zjawisko IR u pacjentów z cukrzycą typu 1 jest trudne w diagnostyce i leczeniu. Warto więc zapobiegać mu już we wczesnym stadium, na przykład poprzez utrzymywanie należnej masy ciała, aktywność fizyczną i zbilansowaną, średniowęglowodanową dietę, która nie wymaga dużych dawek przyjmowanej insuliny w celu utrzymania glikemii w ryzach.