Zespół hiperglikemiczno – hiperosmolarny - HHS cukrzyca

Zespół hiperglikemiczno–hiperosmolarny (HHS)

Zespół hiperglikemiczno – hiperosmolarny - HHS cukrzyca
Zespół hiperglikemiczno – hiperosmolarny – HHS częściej dotyka starsze osoby chore na cukrzycę typu 2

Zespół hiperglikemiczno – hiperosmolarny (ang. hyperglycemic hyperosmolar state – HHS) stanowi jedno z ostrych powikłań cukrzycy. Może rozwinąć się zarówno w przypadku rozpoznania u nas cukrzycy typu I jak i II, ale znacznie częściej dotyczy diabetyków z II typem cukrzycy.

Zdarza się, że zespół ten jest pierwszym objawem rozwijającej się u nas skrycie cukrzycy typu II. Objawia się bardzo dużym odwodnieniem organizmu i częściej dotyczmy osób starszych.

Mechanizm powstawania HHS

Istotą zespołu hiperglikemiczno – hiperosmolarnego jest duży niedobór insuliny skutkujący bardzo wysokiem stężeniem glukozy w krwi, zagęszczeniem (osmomalnością) krwi oraz nasilonym odwodnieniem organizmu. W przypadku HHS w organizmie jest jednak wystarczająco insuliny, aby nie powstały ciała ketonowe.

Gdy we krwi znajduje się nadmiar glukozy, nerki starają się ją usunąć wraz z moczem. Dzięki temu częściej chodzimy do toalety, a organizm się powoli odwadnia, nawet jeśli pijemy dużo płynów.

Jeśli stan taki trwa długo – na przykład kilka dni a nawet tygodni, nerki będą próbować pozyskać wodę z różnych źródeł – w tym z mózgu. Krew staje się coraz gęstsza, a organizm coraz bardziej się odwadnia, a stężenie glukozy we krwi wzrasta. Powstaje błędne koło.

Częstość występowania

Zespół hiperglikemiczno – hiperosmolarny dotyczy głównie osób starszych, średnia wieku osoby z tym rozpoznaniem wynosi 60 lat i występuje rzadziej niż cukrzycowa kwasica ketonowa – stanowi <1% ogółu hospitalizacji związanych z cukrzycą.

Należy jednak pamiętać, że powikłanie to może dotyczyć również osób młodszych, a nawet dzieci. Związane jest to przede wszystkim ze zwiększającym się w ostatnich latach odsetkiem dzieci otyłych, rozwijających cukrzycę typu II.

Przyczyny

Podstawową przyczyną rozwoju zespołu hiperglikemiczno – hiperosmolarnego jest niedobór w naszym organizmie insuliny. Jeśli więc spożywamy zbyt dużo węglowodanów, ale nie zażywamy wystarczająco dużo insuliny, lub też nasza trzustka nie produkuje jej w wystarczających ilościach, to grozi nam HHS.

Sprzyjają temu między innymi sytuacje takie jak:

  • Zakażenie (najczęściej rozpoznawana przyczyna);
  • Udar mózgu i zawał serca;
  • Ostre zapalenie trzustki;
  • Niewydolność nerek;
  • Udar cieplny;
  • Ostre zatrucie alkoholem, kokainą;
  • Niektóre leki – np. moczopędne (tzw. diuretyki), leki przeciwarytmiczne, przeciwdragkowe, przeciwnadciśnieniowe, glikokortykosteroidy.

Zespół hiperglikemiczno – hiperosmolarny może rozwinąć się również bez współistnienia żadnego z powyższych stanów:

  • jako pierwszy objaw cukrzycy typu II (zwłaszcza u osób starszych);
  • w związku z uprzednio rozpoznaną, ale nieprawidłowo kontrolowaną cukrzycą.

Objawy

Objawy zespołu hiperglikemiczno – hiperosmolarnego rozwijają się najczęściej stopniowo (w ciągu kilku dni), co stanowi przeciwieństwo cukrzycowej kwasicy ketonowej (w jej przypadku objawy rozwijają się w ciągu kilku godzin). Pojawiają się przede wszystkim objawy związane ze znacznym odwodnieniem naszego organizmu:

  • utrata elastyczności skóry,
  • częste oddawanie moczu,
  • zwiększone pragnienie,
  • utrata masy ciała,
  • suche śluzówki,
  • zapadnięte gałki oczne.

Możemy ponadto odczuwać przyspieszone bicie serca, przyspieszony oddech, zawroty głowy. Ciśnienie tętnicze w takiej sytuacji najczęściej jest niskie.

W zależności od ciężkości rozwiniętego zespołu hiperglikemiczno –hiperosmolarnego pojawiają się różnie nasilone zaburzenia świadomości, do śpiączki włącznie.

Czasami można zaobserwować. drgawki, niedowład kończyn, zaburzenia widzenia.

Rozpoznanie

Rozpoznanie zespołu hiperglikemiczno – hiperosmolarnego stawia się na podstawie objawów klinicznych oraz wyników badań laboratoryjnych. Laboratoryjne kryteria rozpoznania zespołu hiperglikemiczno – hiperosmolarnego to między innymi:

  • Stężenie glukozy w osoczu krwi > 600 mg/dl (> 33,3 mmol/l);
  • nieobecność ciał ketonowych w moczu;
  • stężenie sodu > 150 mmol/l;

Zespół hiperglikemiczno – hiperosmolarny należy różnicować przede wszystkim z innym powikłaniem cukrzycy, również przebiegającym z podwyższonym poziomem glikemii – tj. z cukrzycową kwasicą ketonową – oraz innymi chorobami prowadzącymi do śpiączki np. śpiączką wątrobową, śpiączką mózgową, zatruciami lekami.

Leczenie

W przypadku postawienia rozpoznania zespołu hiperglikemiczno – hiperosmolarnego leczenie powinno odbywać się w warunkach szpitalnych. Terapię w takim przypadku można podzielić na trzy elementy składowe:

  1. Nawadnianie –prowadzi się drogą dożylną, w ciągu pierwszych 3 – 4 godzin hospitalizacji należy przetoczyć 4 – 5 litrów płynów.
  2. Insulinoterapia dożylna
  3. Leczenie choroby wywołującej zespół hiperglikemiczno – hiperosmolarny np. zawału serca, udaru mózgu, zakażenia.

Jednym z częstszych powikłań w przebiegu zespołu hiperglikemiczno – hiperosmolarnego jest żylna choroba zakrzepowo – zatorowa. Należy więc jej odpowiednio wcześnie zapobiegać poprzez podskórne iniekcje heparyny.

Powikłania

Rokowanie w przebiegu zespołu hiperglikemiczno – hiperosmolarnego jest wyjątkowo niepewne. W porównaniu z cukrzycową kwasicą ketonową (innym ostrym powikłaniem cukrzycy) zespół hiperglikemiczno – hiperosmolarny wiążę się z większą śmiertelnością, szacowaną na ok. 15 – 20%. Wykazano, że większa śmiertelność występuje w następujących sytuacjach:

  • Osoby starsze;
  • Liczne schorzenia współistniejące;
  • Odwodnienie dużego stopnia;
  • Opóźniona diagnoza;
  • Mało agresywna terapia.

Ponadto HSS może prowadzić do zakrzepów, obrzęku mózgu, kwasicy i śpiączki.

Zapobieganie

Podstawowe znaczenie w zapobieganiu zespołowi hiperglikemiczno – hiperosmolarnemu w przypadku gdy chorujemy na cukrzycę ma jej prawidłowa kontrola i leczenie. Powinniśmy również znać wczesne objawy tego powikłania (przede wszystkim zwiększone pragnienie i częstsze oddawanie moczu), dzięki czemu jesteśmy w stanie zareagować na wczesnym etapie i zgłosić się po pomoc lekarską.

W momencie rozwinięcia udaru mózgu lub zawału serca (których ryzyko rozwinięcia jest znacznie podwyższone gdy chorujemy na cukrzycę) stany te powinny być wcześnie rozpoznane i intensywnie leczone.

Powinniśmy również zaniechać spożywania alkoholu, przyczyniającego się zarówno do rozwoju zespołu hiperglikemiczno – hiperosmolarnego jak i cukrzycowej kwasicy ketonowej.

 

Autor: lek. Grzegorz Sławiński