Zespół hiperglikemiczno – hiperosmolarny (ang. hyperglycemic hyperosmolar state – HHS) stanowi jedno z ostrych powikłań cukrzycy. Może rozwinąć się zarówno w przypadku rozpoznania u nas cukrzycy typu I jak i II, ale znacznie częściej dotyczy diabetyków z II typem cukrzycy.
Zdarza się, że zespół ten jest pierwszym objawem rozwijającej się u nas skrycie cukrzycy typu II. Objawia się bardzo dużym odwodnieniem organizmu i częściej dotyczmy osób starszych.
Mechanizm powstawania HHS
Istotą zespołu hiperglikemiczno – hiperosmolarnego jest duży niedobór insuliny skutkujący bardzo wysokiem stężeniem glukozy w krwi, zagęszczeniem (osmomalnością) krwi oraz nasilonym odwodnieniem organizmu. W przypadku HHS w organizmie jest jednak wystarczająco insuliny, aby nie powstały ciała ketonowe.
Gdy we krwi znajduje się nadmiar glukozy, nerki starają się ją usunąć wraz z moczem. Dzięki temu częściej chodzimy do toalety, a organizm się powoli odwadnia, nawet jeśli pijemy dużo płynów.
Jeśli stan taki trwa długo – na przykład kilka dni a nawet tygodni, nerki będą próbować pozyskać wodę z różnych źródeł – w tym z mózgu. Krew staje się coraz gęstsza, a organizm coraz bardziej się odwadnia, a stężenie glukozy we krwi wzrasta. Powstaje błędne koło.
Częstość występowania
Zespół hiperglikemiczno – hiperosmolarny dotyczy głównie osób starszych, średnia wieku osoby z tym rozpoznaniem wynosi 60 lat i występuje rzadziej niż cukrzycowa kwasica ketonowa – stanowi <1% ogółu hospitalizacji związanych z cukrzycą.
Należy jednak pamiętać, że powikłanie to może dotyczyć również osób młodszych, a nawet dzieci. Związane jest to przede wszystkim ze zwiększającym się w ostatnich latach odsetkiem dzieci otyłych, rozwijających cukrzycę typu II.
Przyczyny
Podstawową przyczyną rozwoju zespołu hiperglikemiczno – hiperosmolarnego jest niedobór w naszym organizmie insuliny. Jeśli więc spożywamy zbyt dużo węglowodanów, ale nie zażywamy wystarczająco dużo insuliny, lub też nasza trzustka nie produkuje jej w wystarczających ilościach, to grozi nam HHS.
Sprzyjają temu między innymi sytuacje takie jak:
- Zakażenie (najczęściej rozpoznawana przyczyna);
- Udar mózgu i zawał serca;
- Ostre zapalenie trzustki;
- Niewydolność nerek;
- Udar cieplny;
- Ostre zatrucie alkoholem, kokainą;
- Niektóre leki – np. moczopędne (tzw. diuretyki), leki przeciwarytmiczne, przeciwdragkowe, przeciwnadciśnieniowe, glikokortykosteroidy.
Zespół hiperglikemiczno – hiperosmolarny może rozwinąć się również bez współistnienia żadnego z powyższych stanów:
- jako pierwszy objaw cukrzycy typu II (zwłaszcza u osób starszych);
- w związku z uprzednio rozpoznaną, ale nieprawidłowo kontrolowaną cukrzycą.
Objawy
Objawy zespołu hiperglikemiczno – hiperosmolarnego rozwijają się najczęściej stopniowo (w ciągu kilku dni), co stanowi przeciwieństwo cukrzycowej kwasicy ketonowej (w jej przypadku objawy rozwijają się w ciągu kilku godzin). Pojawiają się przede wszystkim objawy związane ze znacznym odwodnieniem naszego organizmu:
- utrata elastyczności skóry,
- częste oddawanie moczu,
- zwiększone pragnienie,
- utrata masy ciała,
- suche śluzówki,
- zapadnięte gałki oczne.
Możemy ponadto odczuwać przyspieszone bicie serca, przyspieszony oddech, zawroty głowy. Ciśnienie tętnicze w takiej sytuacji najczęściej jest niskie.
W zależności od ciężkości rozwiniętego zespołu hiperglikemiczno –hiperosmolarnego pojawiają się różnie nasilone zaburzenia świadomości, do śpiączki włącznie.
Czasami można zaobserwować. drgawki, niedowład kończyn, zaburzenia widzenia.
Rozpoznanie
Rozpoznanie zespołu hiperglikemiczno – hiperosmolarnego stawia się na podstawie objawów klinicznych oraz wyników badań laboratoryjnych. Laboratoryjne kryteria rozpoznania zespołu hiperglikemiczno – hiperosmolarnego to między innymi:
- Stężenie glukozy w osoczu krwi > 600 mg/dl (> 33,3 mmol/l);
- nieobecność ciał ketonowych w moczu;
- stężenie sodu > 150 mmol/l;
Zespół hiperglikemiczno – hiperosmolarny należy różnicować przede wszystkim z innym powikłaniem cukrzycy, również przebiegającym z podwyższonym poziomem glikemii – tj. z cukrzycową kwasicą ketonową – oraz innymi chorobami prowadzącymi do śpiączki np. śpiączką wątrobową, śpiączką mózgową, zatruciami lekami.
Leczenie
W przypadku postawienia rozpoznania zespołu hiperglikemiczno – hiperosmolarnego leczenie powinno odbywać się w warunkach szpitalnych. Terapię w takim przypadku można podzielić na trzy elementy składowe:
- Nawadnianie –prowadzi się drogą dożylną, w ciągu pierwszych 3 – 4 godzin hospitalizacji należy przetoczyć 4 – 5 litrów płynów.
- Insulinoterapia dożylna
- Leczenie choroby wywołującej zespół hiperglikemiczno – hiperosmolarny np. zawału serca, udaru mózgu, zakażenia.
Jednym z częstszych powikłań w przebiegu zespołu hiperglikemiczno – hiperosmolarnego jest żylna choroba zakrzepowo – zatorowa. Należy więc jej odpowiednio wcześnie zapobiegać poprzez podskórne iniekcje heparyny.
Powikłania
Rokowanie w przebiegu zespołu hiperglikemiczno – hiperosmolarnego jest wyjątkowo niepewne. W porównaniu z cukrzycową kwasicą ketonową (innym ostrym powikłaniem cukrzycy) zespół hiperglikemiczno – hiperosmolarny wiążę się z większą śmiertelnością, szacowaną na ok. 15 – 20%. Wykazano, że większa śmiertelność występuje w następujących sytuacjach:
- Osoby starsze;
- Liczne schorzenia współistniejące;
- Odwodnienie dużego stopnia;
- Opóźniona diagnoza;
- Mało agresywna terapia.
Ponadto HSS może prowadzić do zakrzepów, obrzęku mózgu, kwasicy i śpiączki.
Zapobieganie
Podstawowe znaczenie w zapobieganiu zespołowi hiperglikemiczno – hiperosmolarnemu w przypadku gdy chorujemy na cukrzycę ma jej prawidłowa kontrola i leczenie. Powinniśmy również znać wczesne objawy tego powikłania (przede wszystkim zwiększone pragnienie i częstsze oddawanie moczu), dzięki czemu jesteśmy w stanie zareagować na wczesnym etapie i zgłosić się po pomoc lekarską.
W momencie rozwinięcia udaru mózgu lub zawału serca (których ryzyko rozwinięcia jest znacznie podwyższone gdy chorujemy na cukrzycę) stany te powinny być wcześnie rozpoznane i intensywnie leczone.
Powinniśmy również zaniechać spożywania alkoholu, przyczyniającego się zarówno do rozwoju zespołu hiperglikemiczno – hiperosmolarnego jak i cukrzycowej kwasicy ketonowej.
Autor: lek. Grzegorz Sławiński